بررسی ساختار صادرات غیر نفتی ج.ا ایران: کیفیت، تنوع و پیچیدگی اقتصادی
بررسی ساختار صادرات غیر نفتی ج.ا ایران: کیفیت، تنوع و پیچیدگی اقتصادی
(1) ارزش واحد صادرات کالایی ج.ا. ایران طی دوره 1390 تا 1397 به میزان 24 درصد کاهش یافته است. (2) صادراتی کالایی کشور در سال 1397 نسبت به 1396 کاهش 3 میلیارد دلاری داشته است اما تنوع سبد صادراتی افزایش یافته است. (3) تنوع سبد صادراتی ج.ا. ایران به عراق 7 برابر صادرات به چین می¬باشد. بر این اساس بازار عراق فرصت خوبی برای متنوع سازی سبد صادراتی کشور می¬باشد. (4) درجه پیچیدگی سبد صادراتی کشورمان همواره منفی بوده است که حاکی از توان رشد افزایی پایین این سبد در اقتصاد ملی و ضرورت تحول ساختاری در اقتصاد ایران می¬باشد.

بررسی ساختار صادرات غیر نفتی ج.ا ایران: کیفیت، تنوع و پیچیدگی اقتصادی
امید رنجبر
دبیر میز سازمانهای منطقه ای و بین المللی
1- مقدمه:
ج.ا. ایران یکی از اقتصادهای درحال توسعه مبتنی بر منابع طبیعی (نفت و معادن مختلف) میباشد. این عامل نوسانات شدید رابطه مبادله را طی سالهای متمادی به همراه داشته است. بر این اساس تنوع در ساختار تولیدی و سبد صادراتی کشور و حرکت به سمت تولید محصولات نهایی و با ارزش افزوده بزرگتر، یکی از ارکان مهم برای رشد پایدار اقتصاد ملی محسوب میشود. جدیدترین رویکردی که در سالهای اخیر برای متنوع سازی سبد صادراتی کشورها استفاده شده است، رویکرد پیچیدگی اقتصادی و فضای محصول میباشد.
مبنای فکری نظریه پیچیدگی اقتصادی آن است که فرایند توسعه اقتصادی، یادگیری تولید و صادرات محصولات پیچیدهتر است. بطوریکه فرایند توسعه اقتصادی به شدت به ظرفیت یک کشور برای انباشت توانمندیهای مورد نیاز تولید محصولات مختلف و مهارتبرتر بستگی دارد. اگر کشورها در تولید کالاهایی مشابه کالاهای تولیدی اقتصادهای توسعه یافته تخصص پیدا کنند، احتمالاً رشد اقتصادی سریعتری را تجربه خواهند کرد. به عبارت بهتر، کشورهای غنی ساختار تولیدی خود را با محصولات کشورهای ثروتمند و کشورهای فقیر ساختار خود را با محصولات کشورهای فقیر گره زدهاند. در یک کلام، کشورها به چیزی تبدیل میشوند که تولید میکنند.
در این گزارش سعی میشود تا بطور مختصر ویژگیهای سبد صادراتی کشور از منظر تنوع (تعداد اقلام صادراتی)، کیفیت (ارزش واحد کالای صادراتی) و درجه پیچیدگی اقتصادی بررسی شود.
2- تحولات ارزش واحد کالای صادراتی
تحولات روند ارزش دلاری، حجمی (وزن) و ارزش واحد صادرات غیر نفتی ایران طی دوره 1390-1397 در نمودار (1) نشان میدهد:
الف) ارزش صادرات کشور طی دوره 1390-1397 با رشدی 29 درصدی از 34 میلیارد دلار به 44 میلیارد دلار افزایش یافته است. اما ارزش صادرات در سال 1397 نسبت به سال 1396 کاهش سه میلیارد دلاری داشته است.
ب) حجم (ارزش وزنی) صادرات طی دوره 1390 تا 1397 از 66 میلیون تن به 117 میلیون تن افزایش یافته است (رشد 77 درصدی). ارزش وزنی صادرات در سال 1397 نسبت به سال 1396 کاهش 16 میلیون تنی داشته است.
ج) ارزش واحد صادرات که به نوعی حاکی از کیفیت کالای صادر شده توسط هر کشور میباشد طی دوره از 0.5 در سال 1390 به 0.38 دلار به ازای هر کیلو در سال 1397 کاهش یافته است. این یافته حاکی از کاهش احتمالی رابطه مبادله به ضرر اقتصاد ایران میباشد. یکی از دلایل این امر افزایش حجم صادرات مواد خام اولیه در سبد صادراتی کشور میباشد.
نمودار 1: روند ارزش دلاری، حجمی (وزن) و ارزش واحد صادرات غیر نفتی ایران طی دوره 1390-1397
منبع: یافته های تحقیق
2- تحولات شاخص تنوع سبد صادراتی کشور
در نمودار (2) تنوع سبد صادراتی ج.ا. ایران طی دوره 1390-1397 نمایش داده شده است. شاخص تنوع سبد صادراتی در هر سال، از جمع تعداد کدهای هشت رقمی HS که به میزانی بیش از 100 هزار دلار توسط ج.ا. ایران به دنیا در آن سال صادر شدهاند، محاسبه شده است. همانطور که مشاهده میشود در سال 1390، 1747 کد HS هشت رقمی به دنیا صادر شدهاند که این تعداد در سال 1392 به 1950 کد افزایش یافته است. از سال 1393 تا 1395 تنوع سبد صادراتی کاهشی بوده و به 1790 کد (در سال 1395) کاهش یافته است. طی دو سال اخیر روند تنوع سبد صادراتی افزایشی بوده و در سال 1397 به 2200 کد HS افزایش یافته است. افزایش تنوع سبد صادراتی به همراه کاهش سه میلیاردی ارزش صادرات در سال 1397 نسبت به 1396 نشان میدهد که برای سالهای آتی پتانسیل خالی حداقل به میزان سه میلیارد دلار برای رسیدن به رکورد سال 1396 به اضافه پتانسیل صادراتی در 304 کد جدید وجود دارد که بایستی از آنها در جهت افزایش صادرات بهره گرفت. البته با تحلیل جزئیتر میتوان ماهیت 304 کد نوظهور در سبد صادرتی را مشخص کرد.
نمودار (2): تنوع سبد صادراتی (اقلامی که بیش از 100 هزار دلار صادر شدند)
منبع: یافته های تحقیق
در نمودار شماره (3) سهم شرکای عمده تجاری ج.ا. ایران که حدود 85 درصد صادرات کشور به این بازارها انجام میشود (ارزشی معادل 18 میلیارد دلار)، نمایش داده شده است. همانطور که مشاهده میشود، دو کشور چین و عراق مقصد حدود 40 درصد کالاهای صادراتی کشور میباشند. یافتهها در مورد تنوع سبد صاراتی کشورمان در دو کشور چین و عراق (نمودار شماره 4) نشان میدهد، بخش اعظمی از صادرات 9 میلیاردی ج.ا. ایران به چین، در 145 قلم متمرکز شده است. اما صادرات 9 میلیاردی به عراق بواسطه صدور 1030 قلم کالا انجام شده است. این یافته ها حاکی از آن است که با وجود بازار بسیار بزرگ چین، اما به دلیل قدرت رقابتپذیری اندک محصولات نهایی سرمایهای و مصرفی تولیدی کشورمان، درجه تنوع سبد صادراتی ما در این کشور بسیار پایین میباشد و قسمت اعظم آن بر صادرات مواد اولیه نفتی و معدنی استوار است. در مقابل تنوع سبد صادراتی کشورمان به عراق بسیار قابل توجه میباشد و با توجه به بازار رو به رشد این کشور، فرصت مهمی برای تنوع و عمق بخشیدن به سبد صادراتی کشورمان وجود دارد. دو کشور افغانستان و ترکیه از منظر ایجاد تنوع و عمق در سبد صادراتی در رتبههای بعدی قرار دارند که میتوانند کمک شایان توجهی به صادرات کشورمان داشته باشند.
نمودار (3): مقاصد عمده کالاهای صادراتی ج.ا. ایران
اعداد مندرج در کنار اسم کشورها ارزش صادرات به میلیارد دلار میباشد.
منبع: یافته های تحقیق
نمودار (4): تنوع سبد صادراتی ج.ا. ایران در مقاصد عمده صادراتی
(1) برای محاسبه تنوع سبد صادراتی، کدهای HS با صادرات بیش از 100 هزار دلار در سال در نظر گرفته شده اند. (2) منبع: یافته های تحقیق
4- تحولات شاخص پیچیدگی سبد صادراتی کشور
در نمودار (5) روند شاخص پیچیدگی سبد صادراتی ج.ا ایران طی دوره 1343-1396 نمایش داده شده است. شاخص پیچیدگی میزان دانش ضمنی مولد ( دانش و فوت و فن نهفته شده در ذهن افراد) و قابلیتهای مورد نیاز (زیر ساختهای فیزیکی، توسعه یافتگی نهادیهای حکمرانی خوب، doing business، سرمایه گذری انسانی، فیزیکی و خارجی) برای تولید کالاها را نشان میدهد. این شاخص در دامنه بین منفی چهار (4-) تا مثبت چهار (4+) در نوسان میباشد. هر چه مقدار عددی شاخص پیچیدگی یک کالا بزرگتر باشد، نشان میدهد، حجم بزرگتر و متنوعتری از دانش مولد و قابلیتها برای تولید آن کالا احتیاج میباشد. هرچه مقدار عددی شاخص پیچیدگی سبد صاداتی یک کشور بزرگتر باشد، نشان میدهد که آن کشور قابلیتها و دانش مولد بیشتر و متنوعتری در اقتصاد داخلی خود فراهم کرده است. بررسیهای تجربی نشان میدهد، یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر رشد اقتصادی کشورها افزایش درجه پیچیدگی سبد صادراتی آنها میباشد.
همانطور که در نمودار (5) مشاهده میشود در تمامی سالهای 1343-1396، درجه پیچیدگی سبد صادراتی کشورمان منفی بوده است. این یافته حاکی از آن است که ترکیب سبد صادراتی فعلی کشورمان به دلیل پایین بودن درجه پیچیدگی اقتصادی، توان رشد افزایی چندانی در اقتصاد ملی ندارد به همین جهت نیاز به تحول اساسی در ساختار تولیدی و سبد صادراتی کشور احساس میشود. تحولات این شاخص نشان میدهد که بعد از سال 1386 که کاهش شدید در درجه پیچیدگی اقتصادی کشور به خاطر افزایش سهم نفت در اقتصاد ملی اتفاق افتاد، این شاخص روند صعودی داشته است. شایان ذکر است که مقدار عددی این شاخص برای کشوری مانند ترکیه در اغلب سالهای اخیر مثبت بوده است.
نمودار 5: تحولات شاخص پیچیدگی سبد صادراتی ج.ا. ایران طی دوره 1343-1396
(اعداد بالای هر دایره قرمز رنگ نشان دهنده سال شمسی میباشد).
منبع: داده های آماری وب سایت: http://atlas.cid.harvard.edu/ و یافته های تحقیق
- گروه خبری : دانستنی های تجاری
- کد خبر : 9700
دسترسی سریع
آخرین اخبار
- برگزاری اولین پاویون نمایشگاهی ایران در سال ۱۴۰۰ در نمایشگاه بینالمللی حلب سوریه 99/12/12
- رویکرد ویژه به همسایگان شمالی با هدف تقویت اقتصاد منطقه خزر 99/12/12
- ریسکهای سیاسی در سوریه رو به کاهش است/ نظام بانکی سوریه مایل به تاسیس بانک مشترک نیست 99/12/12
- افزایش و تسهیل مبادلات بازرگانی با روسیه 99/12/11
- به کار گیری موثر ابزارهای دیپلماسی برای رفع مشکلات تجارت بینالملل 99/12/11
آخرین اطلاعیه ها
- پاویون جمهوری اسلامی ایران در سومین نمایشگاه بین المللی حلب-سوریه 99/12/12
- آخرین مهلت ارسال درخواست دریافت مشوق های صادراتی سال1399 از سوی صادرکنندگان 99/11/20
- اطلاعیه به روز رسانی مدارک تایید صلاحیت مجریان نمایشگاهی داخلی و خارجی 99/10/18
- تغییر شیوه رفع تعهدات برگشت ارز حاصل از صادرات از محل پروانه های ورود موقت 99/10/14
- تغییر زمان برگزاری نمایشگاه بین المللی پان آرمنیا 2020 و آرویگ اکسپو 2020 کشور ارمنستان 99/09/16